Wat is leren? Van theorie naar praktijk

Leren maakt deel uit van ons leven. Elke dag verwerven we nieuwe kennis, vaardigheden, begrip, waarden en voorkeuren. Dit kan impliciet en herhaaldelijk gebeuren, bijvoorbeeld tijdens het kijken naar het nieuws of in een gesprek met een collega. Maar we kiezen er ook bewust voor om nieuwe dingen te leren, zoals een nieuwe taal, sport of softwareprogramma. Leren is iets ongrijpbaars. Waarom zijn sommige mensen er goed in en anderen niet? En waarom hebben we allemaal onze eigen leervoorkeuren? Laten we eens in de theorie van het leren duiken, zodat jij je training naar een hoger niveau kan tillen!

Geplaatst op
15 apr. 2022
Bijgewerkt op
21 okt. 2025
Leestijd
13 Minuten
Geschreven door
Eliz - Product marketeer

Definitie: Wat is leren?

Onderzoek naar wat leren is, levert geen eenduidige conclusies op. Maar de meesten zijn het erover eens dat leren veel meer is dan informatie onthouden en opnieuw oproepen. Het gaat om diepgaand en langdurig begrip en het combineren van nieuwe informatie met bestaande ideeën, concepten en kennis. Een definitie van leren die vaak wordt gebruikt is de volgende:

Leren is een proces dat leidt tot verandering, die optreedt als gevolg van ervaring en het potentieel voor betere prestaties en toekomstig leren vergroot. De verandering in de leerling kan plaatsvinden op het niveau van kennis, houding of gedrag. Door te leren gaan leerlingen concepten, ideeën en/of de wereld anders zien.

Volgens deze definitie hebben de belangrijkste leerprocessen of -activiteiten betrekking op:

  • Het selecteren van informatie.

  • Het opnemen van informatie.

  • Het verwerken van informatie.

  • Het integreren van nieuwe informatie in de huidige kennis.

  • Het creëren van een nieuw conceptueel model.

  • Het gebruiken van informatie.

  • Betekenis geven aan informatie.

Vijf veelvoorkomende leertheorieën 

Ontdekken hoe mensen leren is belangrijk om het leerproces te kunnen optimaliseren

Begrijpen hoe mensen leren is belangrijk om het leerproces te kunnen optimaliseren. Sinds het begin van de 20e eeuw hebben onderzoekers nagedacht over hoe leerlingen leren en hoe de verschillende leeruitdagingen het best kunnen worden aangepakt. Dit heeft geleid tot verschillende leertheorieën over de beste leerprocessen en -strategieën. Laten we eens kijken naar de vijf belangrijkste leertheorieën:

behaviorisme

Deze traditionele beweging ontstond aan het begin van de 20e eeuw. In een notendop komt het behaviorisme neer op het motto: "oefening baart kunst". Met genoeg oefening en training zouden mensen uiteindelijk in staat moeten zijn om een specifieke handeling zonder nadenken uit te voeren. Daarnaast gaan behavioristen ervan uit dat externe stimulaties veranderingen in gedrag veroorzaken, het is dan ook de taak van de leerkracht om leerlingen te helpen kennis op te bouwen en na te denken over hun leerproces, en verschillende leerstrategieën te gebruiken.

Voorbeelden van behaviorisme in het hedendaagse onderwijs
  • bonuspunten geven voor gemaakt huiswerk.

  • Stapsgewijs het leren van de deelnemers opbouwen.

Cognitivisme

Deze beweging heeft het behaviorisme vervangen in de jaren zestig. Het cognitivisme richt zich meer op hoe leerlingen informatie verwerken en onthouden. Volgens deze theorie is het menselijk brein een "zwarte doos" en vergelijkbaar met een computer. Sinds de opkomst van deze theorie worden termen zoals werkgeheugen, kortetermijngeheugen en langetermijngeheugen algemeen erkend en bestudeerd.

Het cognitivisme stelt dat informatie eerst verwerkt moet worden voordat het opgeslagen kan worden. Het gelooft ook dat trainingsmateriaal het best zijn doel bereikt als het past bij de voorkennis van de leerling. 

Voorbeelden van cognitivisme in het hedendaagse onderwijs
  • Betrek deelnemers actief bij het leeronderwerp door ze vragen te stellen waardoor ze erover gaan nadenken.

  • In plaats van een uur lang als docent informatie door te geven, werken deelnemers samen aan opdrachten die met het onderwerp te maken hebben.

Constructivisme 

Deze theorie werd ontwikkeld in 1980 en gaat er vanuit dat leren een sociaal proces is waarbij kennis gecreëerd en gedeeld wordt met anderen. De verantwoordelijkheid voor het leren wordt steeds meer overgedragen aan de deelnemers. Het is belangrijk om met context te leren, dus een krachtige leeromgeving is onmisbaar. Wanneer kinderen bijvoorbeeld leren over temperatuur, kan een leerkracht verwijzen naar een thermometer, een oven en/of de seizoenen.

Net zoals bij het cognitivisme beweert deze theorie dat leren een proces van kennisconstructie is. Leerlingen moeten dus voortbouwen op reeds bestaande kennis.

Voorbeeld van constructivisme in het hedendaagse onderwijs

De docent stelt een probleem voor, bijvoorbeeld het meten van de lengte van de Chinese muur, maar introduceert niet meteen methoden om het probleem op te lossen. In plaats daarvan laat de docent de deelnemers nadenken over het probleem en hun eigen meetmethoden bedenken.

Constructionisme

Deze theorie werd ook in de jaren 1980 ontwikkeld. Het bekijkt het construeren van kennis op een zeer letterlijke manier. Het benadrukt een benadering van "leren door te maken en leren om te maken". Deze beweging stimuleert creativiteit, samenwerking en experimenten.

Voorbeeld van constructionisme in het hedendaagse onderwijs

Deelnemers werken samen aan een project, zoals het aanleggen van een moestuin. Terwijl ze zelf de zaadjes planten, leren ze meer over de natuur.

Connectivisme

De rol van de leraar zal meer bestaan uit begeleiden en feedback geven dan uit het actief aanbieden van nieuwe kennis

Dit is de meest recente theorie, ontwikkeld in 2004. Deze theorie past in het digitale tijdperk waarin we leven. Het centrale aspect van connectivisme is de metafoor van een netwerk met knooppunten en verbindingen. Leerlingen kunnen hun eigen leernetwerk creëren. In hun zoektocht naar informatie zullen de leerlingen informatieve websites bezoeken, boeken lezen en andere bronnen gebruiken. De rol van de docent zal meer bestaan uit begeleiden en feedback geven dan uit het actief aanbieden van nieuwe kennis. 

Aanhangers van het connectivisme zien deze theorie als een aanvulling op bestaande theorieën.

Voorbeeld van connectivisme in het hedendaagse onderwijs
  • Connectivisme is vooral zichtbaar buiten een schoolsituatie. Deelnemers gebruiken digitale bronnen en de docent leert hen om online informatie kritisch te bekijken.

Centraliseer, vereenvoudig en schaal je training met Easy LMS!

Boek een demo

Bespaar tijd op administratie, besteed tijd aan taken met een hoge impact

Onze academie automatiseert taken zoals uitnodigingen, certificaten en rapporten. Zo maak jij tijd vrij voor wat echt belangrijk is!

Breid je trainingsdiensten moeiteloos uit

Train meerdere klanten tegelijkertijd zonder je portemonnee te plunderen of te verdrinken in terugkerende administratieve taken.

Houd de kosten laag

Onze prijzen zijn eenvoudig, voorspelbaar en schaalbaar. Geen kosten per deelnemer, dus kosteneffectief. Bovendien staat alles voor jou en je klanten online, waardoor je nog meer geld bespaart!

Hoe je omgaat met de verschillende leerstijlen 

Net zoals het begrijpen van verschillende leertheorieën belangrijk is voor het vormgeven van je trainingsprogramma, moet je ook de verschillende leerstijlen van mensen begrijpen. Tenminste, dat is wat de meerderheid van de docenten denkt. 89% van de docenten gelooft in het afstemmen van de instructies op de leerstijl die de leerling verkiest. Je zou verwachten dat dit een goede werkwijze is, maar er is geen overtuigend wetenschappelijk bewijs dat het afstemmen van de instructies het leren verbetert.

Een veelgebruikt onderscheid tussen leerstijlen is het VARK-model. Volgens het VARK-model worden leerlingen geïdentificeerd aan de hand van de volgende voorkeuren:

  • Visueel leren (plaatjes, filmpjes, diagrammen)

  • Auditorisch leren (muziek, discussies, lezingen)

  • Lezen en schrijven (lijstjes maken, tekstboeken lezen, aantekeningen maken)

  • Kinesthetisch leren (beweging, experimenten, praktische activiteiten)

Hoe aantrekkelijk een systeem als VARK ook is - relatief eenvoudig te conceptualiseren en snel te beoordelen - iedereen houdt zich op verschillende manieren bezig met verschillende manieren van leren. De hersenen verwerken informatie op zeer complexe en genuanceerde manieren die niet zo eenvoudig te generaliseren zijn. Als je jouw trainingsmateriaal dus afstemt op een specifieke leerstijl, zullen je leerlingen waarschijnlijk leermogelijkheden missen. In plaats daarvan kan je beter voor een algemene aanpak kiezen, maar dan moet je programma wel sterk zijn, zodat de noodzaak om te personaliseren verdwijnt. Sterk betekent in dit verband dat:

  • De leerling zich betrokken voelt

  • De inhoud op meerdere manieren wordt weergegeven.

  • Het actie en expressie van de leerling stimuleert.

Het Universal Design for Learning is een benadering die deze manier van denken ondersteunt. Het wil tegemoet komen aan de behoeften van elke leerling in een traditionele klas of online leeromgeving.

Wat zijn de implicaties voor training?

Leertheorieën kunnen het ontwerp van je training en lessen bepalen. De theorie vormt de basis van het leerplan, ook al ben je je er misschien niet eens van bewust. Vind je het herhalen van feiten belangrijk om te leren? Of zie je jezelf meer als een facilitator dan als een instructeur? En ben je voorstander van een projectmatige aanpak? Bewust - maar zoals gezegd ook onbewust - zie je deze aspecten terug in je training en de manier waarop je lesgeeft.

En dit heeft natuurlijk een effect op je leerlingen. Stel dat je kiest voor een lesmethode die de nadruk legt op sociaal en visueel leren. Je leerlingen zullen zich later dan ook meer op hun gemak voelen in een werkomgeving waar samenwerking voorop staat en videopresentaties vaker voorkomen dan het lezen van teksten.

Wat zijn de factoren die leren beïnvloeden?

Leertheorieën vormen de kern van onderwijs. Maar je training baseren op leertheorieën is niet het enige dat invloed heeft op hoe goed iemand leert. Er spelen ook andere factoren mee.

Fysiologische factoren

Zintuiglijke waarneming

Een zintuiglijke beperking maakt leren moeilijker. Een blinde persoon heeft bijvoorbeeld meer moeite met leren dan iemand zonder visuele beperking als hij of zij niet de juiste hulpmiddelen krijgt.

Fysieke gezondheid

Als jij je lichamelijk niet goed voelt, dan worden je leermogelijkheden ook beperkt. Een gezonde geest is alleen mogelijk in een gezond lichaam.

Vermoeidheid 

Dit houdt verband met punt twee, fysieke gezondheid. Als je lichamelijk of geestelijk moe bent, kan je niet de beste versie van jezelf brengen. Vermoeidheid kan verschillende oorzaken hebben, zoals te druk zijn, een onevenwichtig dieet of te lang studeren.

Tijd van de dag

Onderzoek heeft aangetoond dat leren het meest effectief is tussen 10:00 en 14:00 uur en tussen 16:00 en 22:00 uur, wanneer de hersenen het meest ontvankelijk zijn. Aan de andere kant is de minst effectieve leertijd tussen 4:00 uur 's ochtends en 7:00 uur 's ochtends.

Voeding

We mogen het effect van voedzaam eten niet onderschatten. Gezonde voeding is verantwoordelijk voor een efficiënte mentale activiteit. Slechte voeding heeft het tegenovergestelde effect. Van alcohol, cafeïne en nicotine weten we dat ze de hersenen beïnvloeden en je moet je bewust zijn van deze invloed.

Leeftijd

Het bewijs is onweerlegbaar: naarmate we ouder worden, neemt onze hersencapaciteit af. Het is over het algemeen gemakkelijker om te leren op jongere leeftijd dan op oudere leeftijd. De grootste stagnatie treedt op vanaf 25 jaar.

Psychologische factoren

Geestelijke gezondheid

Mentale spanning, complexen, conflicten, geestesziekten en psychische aandoeningen hebben een negatieve invloed op het leren.

Motivatie en interesse 

Motivatie is de sleutel tot leren. Als je gemotiveerd bent om te leren, kan je informatie opnemen (en later weer oproepen en toepassen). Als je niet gemotiveerd bent, zullen de kennis en vaardigheden niet blijven hangen.

Positieve versterking

Niets is zo verslavend als succes. Als je succes ervaart of veel lof krijgt van je leraar of instructeur, geeft dat je vleugels. Soms kan het ook andersom werken. Het is bewezen dat oudere kinderen gevoeliger zijn voor berisping en verwijten dan jongere kinderen.

Omgevingsfactoren

Arbeidsomstandigheden 

Goede verlichting, goede ventilatie, de juiste temperatuur en luchtvochtigheid hebben een positieve invloed op de mentale efficiëntie. Allerlei soorten afleiding tasten het concentratievermogen aan en daarmee ook de efficiëntie van het leren.

Organisatorische structuur

De organisatorische structuur omvat bijvoorbeeld het school- of trainingsschema. Het moet in overeenstemming zijn met psychologische principes en vermoeidheid en verveling voorkomen. Het is dus belangrijk om moeilijke onderwerpen te trainen op de beste leermomenten. Ook een positieve relatie tussen de docent en de leerling draagt bij aan het leerresultaat. Als de leerling de docent vertrouwt en gemotiveerd is, zal dit weerspiegeld worden in de leerresultaten.

Methodologie van instructie

Presentatie 

De manier waarop het leer-/trainingsmateriaal wordt gepresenteerd is zeer belangrijk. Het moet er goed uitzien, georganiseerd zijn en aangepast worden aan het mentale niveau van de deelnemer. Docenten moeten het op een zinvolle en interessante manier brengen. Het trainingsmateriaal kan offline (in boeken, syllabus) of online (in een LMS, webinar of online presentatie) beschikbaar worden gesteld.

Al doende leren en tijdig testen 

Herhaling en oefening zijn belangrijk om te leren. Leerlingen moeten worden aangemoedigd om toe te passen wat ze hebben geleerd (door een examen te doen om hun kennisniveau te beoordelen) of om te leren door middel van activiteit. Het blijft beter hangen als je een persoonlijke ervaring hebt met de leerstof. Je kan in een boek lezen hoe je moet reanimeren, maar oefenen op een pop is veel waardevoller.

Hoe zorg je voor een effectieve leerervaring?

Zoals we al vertelden, hebben veel factoren invloed op het leren. Als docent heb je geen invloed op alle factoren, maar slechts op een deel ervan. Richt je dus op wat je kan beïnvloeden.

Besteed tijd en moeite aan het maken van uitstekend trainingsmateriaal 

Een bekende uitdrukking is dat "je eruit haalt wat je erin stopt". Dit geldt niet alleen voor voedsel, maar ook voor kennis. Kwalitatief trainingsmateriaal is een voorwaarde voor geweldige leerresultaten. Maar wat is kwalitatief trainingsmateriaal?

Uitdagend, maar niet te uitdagend 

Om iedereen gefocust te houden, moet het materiaal een beetje hoger zijn dan het huidige kennis- en vaardigheidsniveau, maar niet te hoog

Het moet voortbouwen op de voorkennis, maar mag niet herhalend zijn. Het niveau van het materiaal moet uitdagend genoeg zijn, maar niet te uitdagend. Het is een dunne lijn. Als het materiaal te gemakkelijk is, voelen je leerlingen zich niet gemotiveerd en doen ze geen moeite. Aan de andere kant, als het niveau van de training te hoog is, raken leerlingen gedemotiveerd. Om iedereen gefocust te houden, moet het materiaal een beetje hoger zijn dan het huidige kennis- en vaardigheidsniveau, maar niet te hoog. 

Look en feel

Ook de look en feel van je materiaal is belangrijk. Als het prettig is voor het oog, is het ook prettig voor de hersenen. Iedereen geeft de voorkeur aan een boek, papier of online lesmateriaal met heldere kleuren, afbeeldingen (of video's), een duidelijk lettertype (grootte), spatiëring, enzovoort, omdat het gemakkelijk te lezen is. Het is bewezen dat kleurgebruik in lesmateriaal een essentiële rol speelt bij het creëren van verschillende emotionele reacties en het vasthouden van de aandacht van leerlingen. Warme kleuren zoals rood, oranje en geel worden bijvoorbeeld gezien als ideaal om de aandacht van leerlingen te vergroten en hun actieve deelname te stimuleren. En het gebruik van een blauwe achtergrond verhoogt dan weer de kans dat de verstrekte informatie wordt onthouden.

Aandachtsspanne 

Tot slot moet je rekening houden met de aandachtsspanne van je leerlingen. Ze kunnen zich niet de hele dag concentreren. Probeer daarom de moeilijke onderwerpen te behandelen wanneer het leren het meest effectief is en zorg voor natuurlijke pauzes tijdens de training. Zorg ervoor dat je online trainingstool deelnemers waarschuwt wanneer het tijd is om te pauzeren of gebruik een tool die microlearning ondersteunt. Volgens vele studies heeft de gemiddelde volwassene een maximale aandachtsspanne van ongeveer 20 minuten.

Steek tijd en moeite in je relatie met je deelnemers

Hoewel het oppervlakkig klinkt, begint het met respect voor de docent. Als mensen je aardig vinden, je vertrouwen en je hen motiveert, zijn ze bereid om een stapje extra te doen. Toon je deelnemers je interesse, steek tijd en moeite in het leren kennen van elkaar, geef hun zelfvertrouwen een boost en zorg ervoor dat ze zich geen nummer voelen maar creëer veilige en rustige plek, het zal lonen.

Besteed tijd en moeite aan het creëren van een geweldige sfeer op je trainingslocatie

Het begint met het regelen van de verlichting, goede ventilatie, de juiste temperatuur en luchtvochtigheid. Maar je kan ook invloed hebben op hoe je jouw klaslokaal presenteert. Het moet uitnodigend zijn, maar niet afleidend.

Kleurgebruik 

Het gebruik van geel in je klas stimuleert je leerlingen om creatief te zijn

Net zoals het gebruik van kleuren in lesmateriaal een belangrijke rol blijkt te spelen, heeft het gebruik van kleuren in een klaslokaal dat ook. Groen wordt bijvoorbeeld geassocieerd met kalmte en zwart met droefheid. Het gebruik van geel in je klaslokaal stimuleert je leerlingen om creatief te zijn en helpt je om hun aandacht vast te houden. Dus stel dat je een trainingsdag organiseert over tekenen en visueel denken. In dat geval kan je gele accenten toevoegen aan je trainingslocatie.

LMS 

Leren gebeurt tegenwoordig veel online. Je kan het leren positief beïnvloeden door een tool te kiezen, zoals een LMS, dat afleidingsvrij leren ondersteunt. De afleidingen bij het gebruik van een elektronisch apparaat zijn groot, maar als het leermiddel geen ruimte laat voor afleiding, is er tenminste één obstakel minder. Afleidingsvrije leermiddelen tonen bijvoorbeeld geen logo in de hoek. Alleen de leerinhoud is zichtbaar in warme kleuren en een gemakkelijk leesbaar lettertype.

Train meer, sneller en slimmer - ontdek hoe