Czym jest uczenie się? Od teorii do praktyki

Definicja: Czym jest uczenie się?

Wyniki badań na temat definicji uczenia się są niejednoznaczne. Większość ekspertów zgadza się, że to o wiele więcej niż tylko zapamiętywanie i proste przywoływanie informacji. Proces ten obejmuje głębokie i trwałe pojmowanie oraz umiejętność łączenia nowej wiedzy z posiadanymi już ideami, koncepcjami i informacjami. Często stosowana definicja uczenia się brzmi:

Uczenie się to proces prowadzący do zmiany, która zachodzi w wyniku doświadczenia i zwiększa potencjał do lepszej wydajności oraz przyszłej nauki. Zmiana zachodząca u uczącego się może dotyczyć poziomu wiedzy, postawy lub sposobu postępowania. W rezultacie uczenia się osoby uczące się zaczynają odmiennie postrzegać koncepcje, idee lub otaczający je świat.

Biorąc pod uwagę tę definicję, najważniejsze procesy lub działania związane z uczeniem się dotyczą następujących aspektów:

• Wybieranie informacji

• Przyjmowanie informacji

• Przetwarzanie informacji

• Integracja nowych informacji z aktualną wiedzą

• Utworzenie nowego modelu koncepcyjnego

• Wykorzystywanie informacji

• Nadawanie znaczenia informacjom.

Pięć popularnych teorii uczenia się 

Zrozumienie, w jaki sposób odbywa się proces uczenia się, ma zasadnicze znaczenie dla jego optymalizacji

Zrozumienie, w jaki sposób odbywa się proces uczenia się, ma zasadnicze znaczenie dla jego optymalizacji. Od wczesnych lat dwudziestych XX wieku naukowcy analizują, jak osoby uczące się przyswajają wiedzę i jak najlepiej sprostać zróżnicowanym problemom w nauce. W rezultacie wyłoniły się rozmaite teorie dotyczące najskuteczniejszych procesów i metod edukacyjnych. Oto przegląd pięciu kluczowych teorii uczenia się:

Behawioryzm

Ten tradycyjny nurt wyłonił się na początku XX wieku. W skrócie teoria behawioryzmu sprowadza się do hasła: „praktyka czyni mistrza”. Przy wystarczającej ilości ćwiczeń i treningu, ludzie powinni z czasem być zdolni do wykonania określonej czynności bez myślenia. Ponadto behawioryści zakładają, że to bodźce zewnętrzne wywołują zmiany w zachowaniu, podczas gdy rolą nauczyciela jest pomaganie uczniom w budowaniu wiedzy, refleksji nad nauką oraz stosowaniu różnorodnych strategii edukacyjnych.

Przykłady behawioryzmu w dzisiejszej edukacji

• Przyznawanie dodatkowych punktów za wykonaną pracę domową.

• Stopniowe rozwijanie wiedzy uczestników.

Kognitywizm

Ten nurt wyparł teorię behawioryzmu w latach sześćdziesiątych. Kognitywizm przywiązuje większą wagę do tego, w jaki sposób uczący się przetwarzają i przechowują informacje. Zgodnie z tą teorią ludzki mózg to „czarna skrzynka”działająca na zasadzie komputera. Wraz z pojawieniem się tej teorii, pojęcia takie jak pamięć robocza, pamięć krótkotrwała i pamięć długotrwała zyskały szerokie uznanie i stały się przedmiotem badań.

Kognitywizm utrzymuje, że informacja musi zostać przetworzona, zanim będzie mogła być zapamiętana. Uznaje on również, że materiały szkoleniowe są najskuteczniejsze, gdy są dopasowane do dotychczasowej wiedzy ucznia.

Przykłady kognitywizmu w dzisiejszej edukacji

• Aktywnie angażuj uczestników w temat nauki, zadając im pytania, które skłaniają ich do zastanowienia się nad nim.

• Zamiast godziny spędzonej przez instruktora na przekazywaniu informacji uczestnicy angażują się we wspólne wykonywanie zadań dotyczących tematu.

Konstruktywizm 

Ta koncepcja została wprowadzona w 1980 roku. Definiuje ona uczenie się jako proces społeczny, w ramach którego wiedza jest generowana i wymieniana z innymi. Odpowiedzialność za proces uczenia się przechodzi stopniowo na samych uczestników. Bardzo ważna jest nauka osadzona w rzeczywistości, dlatego angażujące środowisko uczenia się jest nieodzowne. Kiedy na przykład dzieci uczą się o temperaturze, nauczyciel ma możliwość odniesienia się do termometru, piekarnika oraz pór roku.

Podobnie jak teoria kognitywizmu, ta koncepcja twierdzi, że nauka jest procesem budowania wiedzy. W związku z tym uczący się muszą wykorzystywać swoją wiedzę początkową.

Przykład konstruktywizmu w dzisiejszej edukacji

Instruktor przedstawia problem, na przykład pomiar długości chińskiego muru. Instruktor nie wprowadza od razu metod rozwiązania problemu. Zamiast tego pozwala uczestnikom zastanowić się nad problemem i stworzyć własne metody pomiaru.

Konstrukcjonizm

Tę koncepcję wprowadzono również w latach 80. XX wieku. Postrzega ona konstrukcję wiedzy w bardzo literalnym ujęciu. Kładzie nacisk na metodę „uczenia się poprzez wytwarzanie i uczenia się procesu wytwarzania”. Kierunek ten sprzyja kreatywności, współpracy i eksperymentowaniu.

Przykład konstrukcjonizmu w dzisiejszej edukacji

Uczestnicy pracują razem nad projektem stworzenia ogródka warzywnego. Podczas samodzielnego sadzenia nasion dowiadują się więcej o przyrodzie.

Konektywizm

Rola nauczyciela ogranicza się do doradztwa i przekazywania informacji zwrotnych niż do czynnego dostarczania nowej wiedzy

To najnowsza z teorii, została wprowadzona w 2004 roku. Idealnie pasuje do ery cyfrowej, w której funkcjonujemy. Głównym elementem konektywizmu jest metafora sieci złożonej z węzłów i połączeń. Uczący się mogą samodzielnie budować swoją sieć edukacyjną. W trakcie poszukiwania informacji korzystają ze stron informacyjnych, książek i innych zasobów. Rola nauczyciela ogranicza się do doradztwa i przekazywania informacji zwrotnych niż do czynnego dostarczania nowej wiedzy.

Zwolennicy konektywizmu uważają tę teorię za uzupełniającą w stosunku do istniejących.

Przykład konektywizmu w dzisiejszej edukacji

• Konektywizm jest widoczny głównie poza szkołą. Uczestnicy korzystają z zasobów cyfrowych, a instruktor uczy ich krytycznego przeglądania informacji online.

Jak radzić sobie z różnymi stylami uczenia się 

Jak podchodzić do różnych stylów uczenia się. Zrozumienie różnych teorii jest niezbędne do optymalizacji szkoleń, ale równie ważne jest poznanie odmiennych stylów uczenia się uczestników. Przynajmniej takie jest zdanie większości szkoleniowców. 89% nauczycieli uważa, że należy dopasować metody nauki do preferencji uczniów. Chociaż wydawałoby się to korzystne, brakuje naukowych dowodów potwierdzających, że takie dopasowanie rzeczywiście poprawia wyniki.

Najczęściej wykorzystywanym podziałem stylów uczenia się jest model VARK. Według niego uczniowie są klasyfikowani w zależności od tego, czy preferują:

• Uczenie się wzrokowe (zdjęcia, filmy, diagramy)

• Uczenie się słuchowe (muzyka, dyskusje, wykłady)

• Czytanie i pisanie (tworzenie list, czytanie podręczników, robienie notatek)

• Uczenie się kinestetyczne (ruch, eksperymenty, zajęcia praktyczne).

Choć struktura taka jak VARK jest atrakcyjna – relatywnie łatwa do zrozumienia i szybka do zastosowania – każdy angażuje się w proces uczenia się inaczej. Mózg przetwarza informacje w wyjątkowo złożony i subtelny sposób, którego nie można tak łatwo sprowadzić do ogólnych założeń. W związku z tym, jeśli dopasujesz materiały szkoleniowe do pojedynczego stylu, uczestnicy prawdopodobnie stracą szansę na pełne przyswojenie wiedzy. Zamiast personalizacji, lepsze jest uniwersalne podejście. Wymaga to jednak, aby program był na tyle skuteczny, aby potrzeba indywidualnego dostosowania zniknęła. W tym ujęciu „skuteczny” oznacza, że:

• Uczestnicy są zaangażowani

• Treść są zaprezentowane na wiele sposobów

• Stymuluje działanie i ekspresję uczących się.

Uniwersalne projektowanie nauczania to podejście, które wspiera ten sposób myślenia. Jego celem jest zaspokojenie potrzeb każdego ucznia w tradycyjnej klasie lub w środowisku nauczania online.

Jakie są konsekwencje dla szkoleń?

Teorie uczenia się mają bezpośredni wpływ na sposób projektowania Twoich programów szkoleniowych i zajęć. To właśnie teoria stanowi fundament programu nauczania, nawet jeśli nie zdajesz sobie z tego sprawy. Czy sądzisz, że powtarzanie faktów jest niezbędne do przyswajania wiedzy? Czy też postrzegasz siebie raczej jako koordynatora niż tradycyjnego nauczyciela? Czy skłaniasz się do podejścia opartego na realizacji projektów? Świadomie – ale również, jak stwierdzono, podświadomie – te aspekty znajdują odzwierciedlenie w Twoich szkoleniach i metodach nauczania.

To oczywiście wpływa na uczestników. Załóżmy, że wybierasz metodę, która koncentruje na uczeniu się społecznym i wzrokowym. Twoi kursanci będą później bardziej swobodnie czuć się w miejscu pracy, gdzie praca zespołowa jest priorytetem, a prezentacje wideo występują częściej niż lektura nudnych dokumentów.

Jakie czynniki wpływają na uczenie się?

Teoria uczenia się leży u podstaw edukacji. Jednak opieranie szkolenia wyłącznie na teoriach uczenia się nie jest jedynym wyznacznikiem tego, jak dobrze ktoś przyswaja wiedzę. Do gry wchodzą również inne czynniki.

Czynniki fizjologiczne

Percepcja zmysłowa

Upośledzenie któregokolwiek ze zmysłów utrudnia naukę. Na przykład osoba niewidoma ma większe trudności z nauką niż osoba bez upośledzenia wzroku, jeśli nie otrzyma odpowiednich narzędzi.

Zdrowie fizyczne

Jeśli nie czujemy się dobrze fizycznie, nie jesteśmy w stanie optymalnie się uczyć. Zdrowy umysł zamieszkuje tylko w zdrowym ciele.

Zmęczenie 

Jest to związane z drugim punktem, czyli zdrowiem fizycznym. Zmęczenie fizyczne lub psychiczne sprawia, że nie możemy dać z siebie wszystkiego. Powodów zmęczenia jest wiele, na przykład natłok obowiązków, niezrównoważona dieta lub zbyt długa nauka.

Pora dnia

Badania naukowe wykazały, że nauka jest najbardziej efektywna w godzinach od 10:00 do 14:00 i od 16:00 do 22:00, kiedy mózg jest najbardziej chłonny. Z drugiej strony najmniej efektywny czas nauki przypada między 4:00 a 7:00 rano.

Odżywianie

Nie powinniśmy lekceważyć wpływu pożywnego jedzenia. Zdrowa dieta pozytywnie wpływa na wydajną aktywność umysłową. Złe odżywianie ma odwrotny skutek. Wiadomo, że alkohol, kofeina i nikotyna wpływają na mózg i należy być świadomym ich wpływu.

Wiek

Dowody są niepodważalne: wraz z wiekiem spada wydajność naszego mózgu. Ogólnie rzecz biorąc, łatwiej jest uczyć się w młodszym wieku niż w starszym. Największa stagnacja zaczyna występować od 25 roku życia.

Czynniki psychologiczne

Zdrowie psychiczne

Napięcie psychiczne, kompleksy, konflikty, choroby i zaburzenia psychiczne utrudniają naukę.

Motywacja i zainteresowanie 

Motywacja jest kluczem do nauki. Jeśli jesteśmy zmotywowani do nauki, możemy przyswajać informacje (oraz przypominać je sobie i stosować później). Jeśli brakuje nam motywacji, wiedza i umiejętności nie zostaną przyswojone.

Pozytywne wzmocnienie

Nic tak nie uzależnia jak sukces. Jeśli doświadczamy sukcesu lub otrzymujemy wysokie pochwały od nauczyciela lub instruktora, dodaje nam to skrzydeł. Czasami może też działać w drugą stronę. Dowody wskazują, że starsze dzieci są bardziej wrażliwe na naganę i obwinianie niż młodsze.

Czynniki środowiskowe

Warunki pracy 

Właściwe oświetlenie, dobra wentylacja, odpowiednia temperatura i wilgotność pozytywnie wpływają na wydajność umysłową. Wszelkiego rodzaju zakłócenia wpływają na siłę koncentracji, a w konsekwencji na efektywność nauki.

Konfiguracja organizacyjna

Konfiguracja organizacyjna obejmuje na przykład harmonogram szkolny lub treningowy. Powinien on być zgodny z zasadami psychologii i zapobiegać zmęczeniu i nudzie. Pomocne byłoby więc trenowanie trudnych tematów w najlepszym czasie do nauki. Ponadto pozytywna relacja między instruktorem a uczestnikami przyczynia się do wyników uczenia się. Jeśli uczniowie ufają trenerowi i są zmotywowani, znajdzie to odzwierciedlenie w wynikach nauki.

Metodologia nauczania

Prezentacja 

Sposób prezentacji materiałów szkoleniowych ma zasadnicze znaczenie. Powinien być estetyczny, dobrze zorganizowany i dostosowany poziomem do możliwości intelektualnych uczestników. Instruktorzy powinni go dostarczać w sposób istotny i angażujący. Materiały szkoleniowy mogą być dostępne zarówno tradycyjnie (w książkach, programach nauczania), jak i online (w systemie LMS, na webinarze lub w prezentacji cyfrowej).

Uczenie się przez działanie i terminowe testowanie 

Powtarzanie i ćwiczenia mają kluczowe znaczenie w procesie uczenia się. Należy zachęcać uczniów do stosowania zdobytej wiedzy w praktyce (poprzez udział w egzaminach sprawdzających jej poziom) lub do nauki poprzez realizację zadań. Wiedza zostaje w pamięci na dłużej, jeśli wiąże się z nim osobiste doświadczenie. Możesz przeczytać w podręczniku, jak przeprowadza się pierwszą pomoc, ale ćwiczenia na manekinie są nieporównywalnie cenniejsze.

Jak zapewnić skuteczne doświadczenia edukacyjne?

Jak wspomnieliśmy, na uczenie się ma wpływ wiele czynników. Jako instruktor masz możliwość oddziaływania tylko na pewien podzbiór, a nie na wszystkie. Zatem, skup swoją uwagę na tych aspektach, które możesz zmieniać.

Poświęć czas i wysiłek na opracowanie doskonałych materiałów szkoleniowych

Znane powiedzenie mówi, że „zbierasz to, co zasiejesz”. Ma ono zastosowanie nie tylko w kwestii jedzenia, ale także wiedzy. doskonale przygotowany materiał jest niezbędny do osiągnięcia wyjątkowych rezultatów edukacyjnych. Pytanie brzmi: co sprawia, że materiał szkoleniowy jest doskonały?

Wymagające, ale nie za trudne

Aby utrzymać zaangażowanie, materiał powinien nieznacznie przewyższać aktualny poziom wiedzy i umiejętności, ale z umiarem

Materiały powinny opierać się na dotychczasowej wiedzy, ale bez powtarzania treści. Poziom trudności musi być wystarczająco wymagający, lecz nie zniechęcający. To jest delikatna równowaga. Zbyt łatwy materiał sprawia, że uczniowie nie mają motywacji i nie angażują się w naukę. Natomiast zbyt wysoki poziom szkolenia prowadzi do zniechęcenia. Aby utrzymać zaangażowanie, materiał powinien nieznacznie przewyższać aktualny poziom wiedzy i umiejętności, ale z umiarem.

Wygląd i wrażenia

Ważną rolę odgrywa również estetyka i wrażenie, jakie wywołują Twoje materiały. Jeżeli są one miłe dla oka, będą również miłe dla mózgu. Wszyscy preferują książki, papiery lub materiały edukacyjne w internecie, które mają jaskrawe barwy, liczne ilustracje (lub filmy), czytelną typografię (rozmiar czcionek) oraz odpowiednie odstępy, ponieważ ułatwia to lekturę. Warto zaznaczyć, że kolorystyka w materiałach dydaktycznych odgrywa zasadniczą rolę w generowaniu określonych reakcji emocjonalnych i skupianiu uwagi uczących się. Przykładowo, ciepłe kolory, takie jak czerwień, pomarańcz i żółć, są uznawane za idealne do wzmacniania koncentracji uczniów i zachęcania ich do aktywnego uczestnictwa. Ponadto zastosowanie niebieskiego tła zwiększa szansę na zapamiętanie przekazywanych informacji.

Czas koncentracji 

Na koniec musisz uwzględnić zdolność uczestników do utrzymania uwagi. Nie są oni w stanie koncentrować się przez cały dzień. Staraj się więc przekazywać trudne tematy, kiedy efektywność uczenia się jest najwyższa, i zapewnij naturalne przerwy w trakcie szkolenia. Upewnij się, że Twoje narzędzie do szkoleń online ostrzega uczestników, kiedy nadszedł czas na przerwę lub na rozpoczęcie korzystania z narzędzia wspierającego microlearning. Według wielu badań przeciętny dorosły utrzymuje maksymalną koncentrację przez około 20 minut.

Zbuduj relacje z uczestnikami

Mimo że wydaje się to nieistotne, podstawą jest szacunek do prowadzącego. Jeśli zdobędziesz sympatię i zaufanie uczestników, a do tego ich zmotywujesz, z chęcią włożą dodatkowy wysiłek. Pokaż im, że są ważni, poświęć czas, aby ich poznać, wzmacniaj ich pewność siebie i spraw, aby czuli się spokojni i bezpieczni, a nie traktowani anonimowo. Ta inwestycja przyniesie zyski.

Zapewnij wspaniałą atmosferę w miejscu szkolenia

Zadbaj o odpowiednie oświetlenie, dobrą wentylację, odpowiednią temperaturę i wilgotność. Możesz także poświęcić czas na przygotowanie sali zajęciowej – powinna być zachęcająca, ale nie rozpraszająca.

Kolorystyka

Użycie żółtego koloru w sali zachęci uczestników do kreatywności

Podobnie jak użycie kolorów w materiałach dydaktycznych odgrywa ważną rolę, tak samo jest z kolorami w sali zajęciowej. Na przykład zieleń kojarzy się ze spokojem, a czarny ze smutkiem. Użycie żółtego koloru w sali zachęci uczestników do kreatywności. Wspiera także utrzymanie uwagi. Zatem, jeśli prowadzisz szkolenie na temat rysowania i myślenia wizualnego, możesz dodać w sali żółte akcenty.

LMS 

W dzisiejszych czasach nauka często odbywa się online. Możesz wywrzeć pozytywny wpływ na ten proces wybierając narzędzie, takie jak LMS, które wspiera uczenie się bez rozpraszania. Pokusa korzystania z urządzenia elektronicznego jest ogromna. Jeśli jednak narzędzie do nauki nie pozostawia miejsca na rozproszenie uwagi, przynajmniej jedna przeszkoda została wyeliminowana. Na przykład narzędzia do nauki bez rozpraszania uwagi nie pokazują logo w rogu. Widoczne są jedynie treści edukacyjne w ciepłych kolorach i łatwej do odczytania czcionce.